مقدمه

یکی از فرصت‌های منحصربه‌فرد قاره آفریقا، وجود طرق صوفیه و جایگاه آنها در بین مردم و مسئولان است. اکثریت مسلمانان این قارّه و به‌خصوص کشورهای شمال و غرب آن، پیرو یکی از طرق صوفیه هستند. تنها آمار پیروان طریقه تیجانیه در این قارّه، بالای یک‌صد میلیون نفر است. گرچه وهابیت سالیان سال است که با تفکر صوفی به مبارزه برخاسته و در این جهت، بسیار هزینه کرده، ولی نتوانسته کاری از پیش ببرد.

اخیراً وهابیت و سلفی‌ها به این نتیجه رسیده‌اند که با صوفیه کنار بیایند. چندسالی است که کشورهای عربی و به‌خصوص عربستان و امارات و مغرب درصدد ایجاد صوفیه معتدل هستند. آنان با رایزنی با بیوتات صوفیه، افراد مستعد را به کشور مغرب برده و برای آنان دوره‌های دانش‌افزایی با هدف تربیت تصوف معتدل، پیش‌بینی کرده‌اند. دو کشور امارات و قطر هم در این زمینه نقش مهمی ایفا می‌کنند.

با این توصیف، متأسفانه ایران از این فرصت، بهره چندانی نبرده و حال آنکه با توجه به نزدیکی تصوف با فکر شیعی، جای آن بود که ایران از این فرصت بیشترین بهره را ببرد. به نظر می‌رسد که ما باید به منظور بهره‌برداری از این فرصت، جدی‌تر باشیم، و در این جهت، برنامه‌ریزی بکنیم. درخصوص بهره‌گیری از این فرصت، راهکارهای ذیل پیشنهاد می‌شود.

راهکارها

1. مطالعه و پژوهش درباره طرق صوفیه و به‌خصوص طریقه تیجانیه؛

لازم به ذکر است که برخی از مؤلفان در زمینه صوفیه در آفریقا و به‌خصوص کشورهای عربی و غرب آن، تألیفاتی  دارند. ولی از زاویه تأثیرپذیری از مکتب اهل‌بیت:  هیچ‌یک پژوهشی را انجام نداده‌اند.

2. ارتباط با شیوخ طرق و شرکت در مناسبت‌های آنان؛
3. برگزاری نشست‌ها و همایش‌های مشترک بین شیعه و طرق صوفیه به صورت کشوری و منطقه‌ای؛

می‌توان با موضوعاتی از قبیل قرآن، جایگاه اهل‌بیت ع ، دعا، ذکر، توسل، عاشورا و شخصیت پیامبر اسلام ص، نشست‌های علمی مشترک برگزار کرد.

4. مطالعه کتب آنان، از قبیل جواهر المعانی وبلوغ الأمانی اثر علی الحرازمی وجنّه المُرید دون المَرید اثر شیخ‌محمدبن المختار الکنتی، و برجسته کردن مشترکات بین شیعه و صوفیه و اینکه صوفیه ریشه در تشیع دارد؛
5. چاپ بعضی از کتاب‌های طرق صوفیه که مشتمل بر ادعیه وارده از معصومان: است، مانند کتاب احزاب و اوراد اثر شیخ‌احمد تیجانی، ابواب الفرج از محمد بن‌علوی المالکی الحسنی و عون العلماء الصالحین اثر عبدالله الألوری؛
6. برگزاری دوره‌های دانش‌افزایی برای شیوخ طرق صوفیه در منطقه و ایران؛

شایان ذکر است که اخیراً کشور مغرب با پشتیبانی عربستان و امارات، شیوخ طرق صوفیه از کشورهای غرب آفریقا را برای دوره‌های دانش‌افزایی، به کشور مغرب دعوت می‌کند.

7. مساعده مادی به آنان و به‌خصوص مشارکت در ساخت برخی از پروژه‌های آموزشی و به‌ویژه مراکز قرآنی و معاهد دینی؛
8. اختصاص سهمیه ویژه برای پذیرش از نخبگان طرق صوفیه در دانشگاه‌ها و حوزه‌های علمیّه ایران و لبنان؛
9. چاپ قرآن به روایت ورش و قالون با خط پولار برای آن دسته از مسلمانانی که به این دو روایت قرآن را تلاوت می‌کنند؛

شایان ذکر است کشور عربستان چند سال است که قرآن را به روایت قالون و ورش با خط پولار چاپ می‌کند.

10. توجیه علمای ایران درباره طرق صوفیه در آفریقا و اینکه صوفیه آفریقا با صوفیه ایران، تفاوت ماهوی دارند، و در صورت امکان، تعدیل در فتوای تند بعضی از علما درباره به صوفیه؛

برخی از پیروان طرق صوفیه که از فتوای بعضی از مراجع در خصوص تصوف اطلاع پیدا کرده‌اند، بسیار نارحت هستند.

11. تدوین و چاپ کتبی مشتمل بر ادعیه، از قبیل دعای جوشن کبیر، اعمال ماه مبارک رمضان، مناجات شعبانیه، دعای ابوحمزه ثمالی، دعای کمیل و دعای توسل؛

لازم به یادآوری است که برخی از کتب ادعیه طرق صوفیه و به‌ویژه طریقه تیجانیه، مشتمل بر ادعیه‌ای است که از ائمه ع رسیده است. ازآن‌رو که آنان به منبع اصلی ادعیه آگاهی ندارند و اغلب، ادعیه را از منابع دست دوّم و سوّم نقل کرده‌اند، به‌دلیل سهل‌انگاری، گاهی آن ادعیه را به صورت منقطع و گاهی با الفاظ محرَّف ذکر می‌کنند. ازاین‌رو، ضرورت دارد که کتاب دعایی با سند قوی در این خصوص تدوین و به زبان‌های مختلف محلی آفریقایی ترجمه و چاپ و بین مسلمانان این مناطق توزیع گردد.

12. مطالعه و تحقیق پیرامون بیوت شُرَفاء و سادات صوفیه از قبیل ادارسه، جعافره، و حسناب، و نشست‌های کشوری و منطقه‌ای و دعوت از آنان برای زیارت قبور أئمه: در عراق و ایران؛
13. راه‌اندازی رشته تخصصی عرفان و تصوّف در جامعه المصطفی ص در ایران و نمایندگی‌های آن نهاد در کشورهایی که بیشتر مسلمانان، از پیروان طرق صوفیه هستند؛
14. ایجاد انگیزه و توجیه طلاب درحال تحصیل در جامعه المصطفی ص ، مبنی بر تدوین پایان‌نامه‌ها با گرایش مطالعه پیرامون طرق صوفیه.