چالش‌ها و تهدیدها ( فصل چهاردهم کتاب تصوف در غرب آفریقا نوشته حجت الاسلام و المسلمین سید محمد شاهدی )
چالش‌ها و تهدیدها
هرچند که وجود طرق صوفیه در آفریقا فرصت بسیار خوبی برای همکاری با آنان در جهت نشر مذهب اهل‌بیت ع به حساب می‌آید، ولی به‌خاطر برخی معتقدات و آداب و رسوم آنها، تهدیدهایی نیز به دنبال خواهد داشت که کار با آنان را سخت می‌کند. در اینجا به برخی از تهدیدها و چالش‌های تعامل با آنان اشاره می‌شود:
- آنها درباره شیوخ طرق صوفیه، دچار غلو شده‌اند.
در کتاب جواهر المعانی و بلوغ الامانی، موارد بسیاری وجود دارد که درباره سیداحمد تیجانی غلو شده است؛ به طوری که وی را تا حد معصومین ع بالا برده است. برای مثال، تیجانیه بر این باورند که سیداحمد اوراد و اذکار اعمال «الوظیفه» را به طور شفاهی و در حال بیداری از پیامبر اسلام ص دریافت نموده و آن حضرت ص به ایشان دستور فرمودند که وی طریقه تیجانیه را تأسیس کند.
- سیدعلی حرازم در موارد متعددی در کتاب جواهر المعانی و بلوغ الامانی مدعی شده است که سیداحمد تیجانی هرگاه اراده می‌کرد، می‌توانست پیامبر اسلام ص را ببیند. همچنین ایشان مدعی است که حضرت مهدی منتظر عج هنگام ظهور، به طریقه تیجانیه گردن خواهد نهاد.
- بسیاری از شیوخ طرق صوفیه به پیروان و هواداران خود چنین القا می‌کنند که هیچ‌کس حق ندارد شیخ‌طریقت را مورد‌انتقاد قرار دهد و همه باید بدون چون‌وچرا مطیع شیخ‌بوده و هرکس در صورت مخالفت با وی، دچار جنون و امراض روحی خواهد شد.
- شیوخ طرق صوفیه با دولت‌ها و حکومت‌های وقت خود، مماشات و مدارا می‌کنند. اکثر شیوخ طرق صوفیه و به‌خصوص نسل جدید آنان، با حکومت‌های موجود در کشورهای خود، حالت مسالمت‌آمیزی داشته و در مسائل سیاسی، حتی اگر برخلاف مبانی اسلامی باشد، هیچ‌گونه واکنشی نشان نداده و حتی در بعضی تصمیم‌گیری‌ها تابع حکومت‌ها هستند. این سیاست کاملا برخلاف افکار مؤسسین این طرق بوده که دائما حالت‌ظلم‌ستیزی و مبارزه با استعمار و فساد در آنان ظهور و بروز داشته است.
- اغلب شیوخ طرق صوفیه، به‌خصوص نسل جدید آنها، دارای سطح علمی مناسبی نیستند؛ هرچند بعضی از مؤسسین این طرق، دارای سواد دینی بسیار خوبی بوده‌اند؛ ولی اکثر شیوخ فعلی، این‌گونه نبوده و برخی از آنها در حوزه مباحث دینی بسیار ضعیف‌اند.
- عدم توجه به نسل جوان و مشکلات عقیدتی و دینی آنان نیز، از دیگر نقاط ضعف اغلب شیوخ طرق صوفیه به‌شمار می‌آید. آنان برای نسل نو هیچ برنامه‌ای نداشته و جوانان را مجبور به سنت‌گرایی کرده و توانایی پاسخ‌گویی به شبهات آنان را ندارند.
- یکی دیگر از این موارد، تمایل برخی از آنان به عربستان و برخی از کشورهای وهابی‌پرور منطقه خلیج فارس است. هرچند که صوفیه با وهابیت از جهت عقیدتی در تقابل شدید است، ولی اغلب شیوخ برای جذب کمک‌های کشورهای عربی از قبیل عربستان، قطر و امارت، با انان مماشات می‌کنند و در نتیجه، از سیاست‌های آن کشورها متأثر خواهند شد.
- برخی از مراکز طرق صوفیه، بیش از حد تقدیس می‌شود. برای مثال، شهر طوبی در کشور سنگال، به‌عنوان مرکز طریقه مریدیه به‌حساب می‌آید و هواداران و مسئولان این طریقه، این شهر را به‌اندازه سرزمین وحی تقدیس کرده و برای آن احکام خاصی وضع نموده‌اند. آنها برای این شهر فضایلی را شمرده‌اند؛ از قبیل اینکه هرکس در طوبی دفن شود، وارد بهشت خواهد شد و اگر مریضی از آب چاه (عین الرحمه) آن بنوشد، شفا پیدا خواهد کرد.
شایان ذکر است که آب این چاه فقط برای نوشیدن به‌جهت استشفاء استفاده می‌شود و کسی حق ندارد از آب آن، برای شستشو استفاده نماید. یکی از تجارت‌های این مرکز، بسته‌بندی آب این چاه و ارسال آن به شهرهای مختلف و حتی به خارج از کشور برای استفاده هواداران این طریقه است. آنها همین اعتقاد را به خاک این شهر دارند؛ ازاین‌رو بسیاری از بازدیدکنندگان این شهر که برای زیارت شیخ‌می‌آیند، مقداری از خاک را جهت تبرک همراه خود برده و در منازلشان نگهداری می‌کنند.
- انحراف فکری و عقیدتی در میان برخی از طرق صوفیه، که از جمله آنها می‌توان به دو طریقه لائینیه و بای فالیه اشاره کرد.
- یکی دیگر از این موارد، حالت رفاه‌طلبی و خوش‌گذرانی و اسراف در میان فرزندان و نزدیکان شیوخ است. آنان در کنار خلفا، از موقعیت آنان سوء استفاده کرده و اموال زیادی را جمع کرده‌اند. حتی برخی از آنان، از این طریق توانسته‌اند وارد تجارت‌های کلان و حتی بین‌المللی شوند. در این زمینه می‌توان به بعضی از نزدیکان شیوخ طریقه مریدیه اشاره کرد. این مسئله به شکلی است که تجار عمده بعضی از کشورهای غرب آفریقا را پیروان طریقه مریدیه تشکیل می‌دهند. بسیاری از فرزندان و نزدیکان شیوخ، دارای خانه‌های مجلل و وسایل نقلیه مدرن هستند.
- از دیگر مشکلات اغلب شیوخ طرق صوفیه و برخی از افرادی که ارتباط نزدیک با آنان دارند، ورود به مسائلی از قبیل ابطال سحر و جادو و درمان امراض روحی است که برخی از آنان را به مسائل خلاف اخلاق می‌کشاند. برای مثال، بیشترین مشتری آنان در این مسائل، زنان هستند که برای معالجه این‌گونه مشکلات، به آنان مراجعه می‌کنند. برخی از شیوخ در این باب، عنوانی را با نام «حجّاب» به خود داده‌اند. کار حجاب نوشتن برخی از ادعیه و اذکار و اوراد برای محافظت از فرد موردنظر و همچنین بهبودی وضع معیشتی وی است. می‌توان گفت که در این زمینه، یکی از منابع پردرآمد شیوخ و بعضی از شاگردان آنان همین امور است.
شایان ذکر است در اغلب کتاب‌فروشی‌های کشورهای غرب و شمال آفریقا، کتاب‌هایی در خصوص سحر و ساحری و رمل و رمالی و غیرآن به چشم می‌خورد که بیشترین مشتری آنان صوفیه این کشورها هستند. حتی در بعضی از کشورها طریقه سحر و ساحری آموزش داده می‌شود و در قبال آن، مبالغ بسیار زیادی دریافت می‌شود.